De Sai Paradox

Tegenstrijdigheden van en rondom

Sathya Sai Baba

 

Uit: Religieuze Bewegingen in Nederland, 'Sekten', 1994, nr. 29.

Geschreven door: Alexandra Nagel, Copyright: Religieuze Bewegingen in Nederland. Niets uit dit artikel mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

 

INHOUD

· De Sai Paradox

· Sai Baba in het Nederlandse nieuws

· Sai Baba's levensloop

· Sai Baba's sexuele toenadering tot jongemannen

· Reacties op en verklaringen voor Baba's sexuele handelingen

· Een mythologisch-sociologische verklaring

· Laatste beschouwende opmerkingen

· Persoonlijk nawoord

· Noten

· Literatuur

 

De Sai Paradox

Tegenstrijdigheden van en rondom Sathya Sai Baba

De laatste paar jaar is de Indiase goeroe Sri Sathya Sai Baba verschillende keren in het Nederlandse nieuws geweest. De meningen over zijn verschijning lopen extreem uiteen, wat op zijn minst gevoed is door de tegenstrijdige berichten die over hem de ronde doen. In dit artikel wordt de controverse uitgediept aan de hand van één thema waarin onduidelijkheden en tegenstrijdigheden erg sterk naar voren komen, te weten sexualiteit. Voordat echter op Sai Baba's - vermeende?! - lichamelijke omgang met jongemannen wordt ingegaan, wordt een achtergrond geschetst door een aantal gebeurtenissen weer te geven zoals die in de Nederlandse media tot uitdrukking zijn gekomen.

Het doel van dit artikel is helderheid te brengen in de tegenstrijdige stellingnamen welke omtrent Sai Baba leven en m.n. degene die met sexualiteit verband houden. Tenminste, voor zover het natuurlijk mogelijk is enige klaarheid te brengen inzake de controverse omtrent Sai Baba. Stellingnamen ten aanzien van een goeroe hangen altijd samen met de betekenis die men aan zo'n figuur geeft, en daarover valt net als smaak, niet, of slechts tot op zekere hoogte te twisten.

 

Sai Baba in het Nederlandse nieuws

Op 6 mei 1993 zond de IKON de documentaire Sathya Sai Baba - als in een spiegel uit, een film over de Indiër Sri Sathya Sai Baba. Al eerder, begin januari het jaar daarvoor, was een NOS-documentaire over deze Sai Baba op de tv geweest.¹ Van Sai Baba wordt gezegd dat hij een avatar is, een god in mensengedaante, iemand die alles kan, alles weet en alom aanwezig is. Hij is volgens sommigen de nieuwe Jezus, of de nieuwe Boeddha, en biedt om die reden alleen al stof tot nadenken, discussie en tegengestelde opvattingen.² Het debat dat echter na de NOS-film over hem op gang kwam,³ staat in geen verhouding tot hetgeen met de uitzending van de IKON-documentaire gepaard is gegaan. De oorzaak hiervoor is te vinden in het feit dat de Utrechtse hoogleraar Psychologie en schrijver Piet Vroon zijn kritiek op Sai Baba heeft verwoord nadat hij met de IKON was meegegaan naar India voor de laatste opnames van Sathya Sai Baba - als in een spiegel. De IKON had hem daartoe uitgenodigd ter voorbereiding van een discussie die na de uitzending van de documentaire over Sai Baba gevoerd zou worden.

Vrij snel na terugkeer van de reis verscheen van Vroon een artikel over Sai Baba in de Volkskrant.⁴ De Indiase goeroe zou een charlatan zijn, een man die door middel van trucs ringen, horloges en zgn. vibhuti, 'heilige as', tevoorschijn tovert; hij zou zaken anders voorspiegelen dan ze in werkelijkheid zijn. Niks geen wonderbaarlijke materialisaties. Niks geen avatar of heiligman. Op dit bericht werd onmiddellijk middels ingezonden brieven gereageerd.⁵ Min of meer ter verduidelijking van zijn standpunt schreef Vroon drie columns waarin hij Baba (zijdelings) ter sprake bracht,⁶ en op alles volgden reacties.⁷

Bij elk nieuw stuk kwam een net iets ander aspect met betrekking tot de goeroe naar voren. Vroon verwees bijv. naar de Indiër Basava Premanand,⁸ die al jaren druk doende is Sai Baba te ontmaskeren als avatar.⁹ Twee dagen na het verschijnen van de IKON-documentaire vertelde Premanand in het praatprogramma van Karel de Graaf, dat Baba betrokken is bij duistere praktijken als goud- en juwelensmokkel en belastingontduiking. Voorts liet hij zien ook 'wonderen' te kunnen verrichten. Zo kon hij zijn pols- en hartslag laten verdwijnen. Het is de vraag of dit soort vaardigheden Baba's wonderen ondermijnen, want heeft Premanand omdat hij iets kan wat ogenschijnlijk niet kan, bewezen dat Sai Baba trucs uitvoert en een bedrieger is? In ieder geval is Premanand een persoon die tegenstanders van Sai Baba aanvoeren om hun mening dat Sai Baba een oplichter is kracht bij te zetten.¹⁰

Vroon schreef verder over Maitreya, waar Benjamin Creme al jarenlang de verkondiger van is.¹¹ Creme beweert dat in 1977 de nieuwe wereldleraar, Maitreya genaamd, in Londen is gearriveerd.¹² Deze zou ook een avatar zijn, degene die de aarde zal helpen de geestelijke revolutie welke naar zijn zeggen gaande is, te begeleiden. Het is een revolutie die liefde als middel en als doel heeft. Maitreya belichaamt in dit gebeuren het planetaire liefdesaspect, Sai Baba het kosmische. Volgens Creme staat Sai Baba hoger in de 'hiërarchie der meesters' dan Maitreya en is hij op aarde gekomen om Maitreya te helpen bij zijn werk.¹³ De relatie tussen Sai Baba en Maitreya werd door Vroon niet vermeld, maar deze informatie verscheen prompt via een ingezonden brief in de krant.¹⁴

Na de IKON-uitzending is Sai Baba, behalve gedurende het optreden van Premanand bij Karel de Graaf, nog tweemaal in het Nederlandse nieuws verschenen. Eén keer door middel van een krantebericht.¹⁵ Vier studenten hadden een aanslag op hem gepleegd, waarbij Sai Baba ongedeerd is gebleven maar de vier door de politie zijn gedood nadat ze Baba's lijfwacht en kok hadden vermoord. De vraag rees waarom Sai Baba, als hij alwetend is zoals velen geloven, deze gruwelijke actie niet had kunnen voorkomen. Sceptici concludeerden dat Sai Baba een gewone sterveling is die gebruik heeft gemaakt van het alarmapparaat. Voor Sai-toegewijden bleef hun avatar gewoon de avatar en men was blij dat hun geliefde goeroe niet was omgekomen. Verder liet de voorzitter van alle Sai-organisaties weten dat alle berichten in de media sterk overdreven waren en spoorde hij Sai-devotees aan zich niet te verliezen in vragen waarom dit gebeurd kon zijn, maar zich te blijven richten op Sai Baba's boodschap en het goede werk van Sai-organisaties.¹⁶

Andermaal kwam Baba in het nieuws door wederom een column van Vroon in de Volkskrant. Vroon refereerde in het stukje aan een verslag over het wonderlijke herstel van het gezichtsvermogen van een vrouw die van Sai Baba een steen had gekregen. Zij drinkt sindsdien elke dag een bekertje water waar de steen heeft ingelegen. Haar gezichtsvermogen is vooruit gegaan, doch de conclusie dat dit het gevolg zou zijn van het drinken van 'steenwater' wordt aangevochten.¹⁷

Doordat Vroon zich zeer kritisch over de Indiase goeroe had uitgelaten, maanden voordat de documentaire uitgezonden werd, was in Nederland een soort welles-nietes discussie over Sai Baba aan de gang ruim voordat de film op tv was getoond. De meningen over Sathya Sai Baba - als in een spiegel waren wellicht mede daardoor verdeeld. De één vond dat de maker, Philip Engelen, er niet in was geslaagd zijn persoonlijke betrokkenheid bij Sai Baba buiten de film te laten, een ander vond juist dat het Engelen wel was gelukt.¹⁸ Een volgende was van mening dat het "een heiligverklaring op video was," wat niet zozeer kwam door de eenzijdige belichting van de goeroe, maar vanwege "de devote aanbidding van het commentaar, de zwoele toon waarop in esoterische bewoordingen werd meegedeeld dat 'duizenden jaren na Krishna in India wederom iemand leeft die is gekomen om het kwaad te transformeren.'"¹⁹ Ook kwalijk vond hij dat Engelen "het meest dubieuze aspect van Baba's optreden - zijn gegoochel met as en horloges - uit zijn film had gehouden." Engelen toonde inderdaad geen beelden van Baba die vibhuti materialiseerde, terwijl de vraag naar zulk soort beelden wel leefde op grond van Vroons uitlatingen over trucage.

Al dit geharrewar over Sai Baba, een man, klein van postuur met een grote bos zwart haar, meestal gekleed in een oranje-kleurig gewaad, wie is hij nu eigenlijk precies? Wat doet hij, en/of heeft hij gedaan? Wat is zijn boodschap?

 

Sai Baba's levensloop

Sri Sathya Sai Baba is geboren onder de naam Sathya Narayana Raju op 26 november 1926 in Puttaparthi, een klein plaatsje 150 km ten noorden van de stad Bangalore in Zuid-India.²⁰  Zijn ashram, genaamd Prasanthi Nilayam, grenst aan Puttaparthi en is in de loop der jaren uitgegroeid tot een dorp op zich.

Volgens de auteur van zijn biografie, prof. Kasturi, ging Sathya Narayana's geboorte reeds gepaard met wonderlijke gebeurtenissen en vonden allerlei ongewone dingen plaats toen hij nog heel jong was. De schets van Kasturi wordt door sommigen betwijfeld, maar een kentering vond in ieder geval plaats in mei 1940. Na een periode van twee maanden waarin Sathya Narayana zeer heftige psychische en lichamelijke veranderingen doormaakte, verklaarde hij op een dag in zijn vorige leven Sai Baba van Shirdi te zijn geweest. Deze uitspraak ging gepaard met de mededeling dat hij klaar was om met zijn taak in zijn huidige leven te beginnen. Tegelijkertijd veranderde hij zijn naam in Sathya Sai Baba. (Sathya betekent waarheid.)

Shirdi Sai Baba was in 1872 op circa zestienjarige leeftijd verschenen in Shirdi, een plaats 200 km noordoost van Bombay.²¹ Men noemde hem Sai Baba. Sai is een Perzisch woord voor 'heilige' en een hindoeterm voor 'hoogste moeder'. Baba is in India een veel gebruikte naam voor een heiligman, met de betekenis van 'gerespecteerde vader'.

Kenmerkend voor Sai Baba van Shirdi was dat hij moslim- en hindoetradities in zich verenigde. Zo was hij gekleed als een fakir en had hij zijn intrek genomen in een kleine, ongebruikte moskee, nadat hem verboden was, - vanwege zijn kledij -, te verblijven in een verlaten hindoetempel. Tot zijn dood in 1918 heeft hij in die moskee gewoond. Shirdi Sai Baba reciteerde moslimgezangen en verrichtte hindoerituelen met licht en wierook. Dag en nacht hield hij in de moskee een vuur brandend, een zgn. dhuni. Het as uit de dhuni diende als sacrament (volgelingen trokken er strepen mee op hun voorhoofd of slikten het in), soms werkte het als geneesmiddel. Andere, bijzondere dingen over zijn persoon zijn het op meer dan één plek tegelijkertijd verschijnen en waarschuwingen geven aan zijn volgelingen door in hun dromen te verschijnen.

Shirdi Baba deed dit alles om mensen tot zich te trekken zodat ze geneigd zouden zijn om te ontvangen wat hij hen werkelijk te bieden had, nl. het overbrengen van de diepere betekenis van een spiritueel leven. Zowel moslims als hindoes werden door hem geïnspireerd. Nog altijd is hij één van de populairste heiligen in heel India bij de armere klassen en heeft hij veel aanhangers onder de grote middenklasse.

De claim van Sathya Narayana de reïncarnatie van Shirdi Sai Baba te zijn, maakte hij o.a. waar door een paar trouwe volgelingen van de overleden Shirdi Baba te herkennen. Ook begon hij wonderen te verrichten. Hij toverde snoepjes, potloden en fruit te voorschijn, was op meer dan één plek tegelijkertijd aanwezig, verplaatste zich plotseling van de ene plek naar de andere, las de gedachten van mensen, gaf raad en soms genas hij zieken. Al die dingen doet hij nog steeds. Vibhuti bijv. materialiseert hij aan de lopende band. Door op een bepaalde manier zijn hand te draaien, verschijnt dan uit het niets een witgrijs-achtig poeder. De volgelingen aan wie hij het geeft beschouwen dit gebaar en de as, als het ontvangen van een zegen en er zijn verhalen dat de vibhuti geneeskrachtige werking heeft.

Door zijn wonderen, zijn charismatische persoonlijkheid en zijn binding met Shirdi Sai Baba, had Sathya Sai Baba in 1947 voldoende aanzien gekregen om voorzitter te zijn van de All India Divine Life Conference. Dit bracht hem een zekere kredietwaardigheid waardoor hij over heel India bekendheid begon te krijgen.

Eind juni 1963, op 36-jarige leeftijd, werd Sai Baba voor de tweede maal in zijn leven heftig ziek. Hij viel volledig verlamd neer en raakte in coma. Na acht dagen kwam hij weer bij bewustzijn en stond erop darshan, (letterlijk 'het zien van hem'), te geven op het Gurupurnima festival. Half verlamd werd hij naar de hal van de ashram gebracht. Daar, gedurende het feest sprenkelde hij met zijn niet verlamde hand water over zijn verlamde helft en genas ter plekke. Het verhaal gaat dat Sai Baba de verlamming had gekregen door de ziekte van een volgeling op zich te hebben genomen, iets wat hij wel vaker scheen te doen. Daarnaast bracht Baba zijn ziekte in verband met een mythisch verhaal en deed hij de uitspraak een incarnatie van de hindoe-god Shiva te zijn, en dan in androgyne vorm, als Shiva en zijn partner Shakti, man en vrouw gecombineerd in één lichaam:

"'Dit is een heilige dag. Ik ben Shiva-Shakti', verklaarde hij, 'geboren in het nageslacht van Bharadwaj, naar een gunst gewonnen bij de saga van Shiva en Shakti. Shakti zelf was geboren in die lijn van de saga als Sai Baba van Shirdi; Shiva en Shakti zijn nu in mijzelf geïncarneerd; alleen zal Shiva geboren worden als de derde Sai in deze lijn in de staat van Mysore.'"²²

De gunst waar Sai Baba naar verwees gaat over het verhaal van de wijze Baradwaj. Baradwaj had de wens alle Veda's te beheersen en had van een hindoe-god het advies gekregen een bepaald ritueel te verrichten. Baradwaj wilde daarvoor Shakti, de gemalin van de god Shiva, vragen bij dat ritueel aanwezig te zijn. Na acht dagen vruchteloos wachten op de plek waar Shiva en Shakti enkel oog voor elkaar hadden, vertrok hij teleurgesteld naar huis. Onderweg werd hij getroffen door een beroerte. Shiva en Shakti waren hem achterna gereisd en toen ze hem vonden, genas Shiva Baradwaj door water over hem te sprenkelen. Shiva èn Shakti beloofden Baradwaj driemaal in zijn nageslacht geboren te zullen worden: eenmaal als Shiva, eenmaal als hun beide samen en eenmaal als Shakti. Ook zouden ze, als ze samen in één lichaam waren, acht dagen ziek zijn en dan zou Shiva wederom genezing brengen.

Sathya Sai Baba vertelde dat zijn ziekte de symbolische uitwerking was van dit zeer oude verhaal. In feite was de ziekte die hij ditmaal van de devotee op zich genomen had, een mooi excuus om zijn werkelijke identiteit, Shiva-Shakti, mee te kunnen onthullen.

Om verschillende redenen baarde de uitspraak en uitleg van Baba veel opzien. Ten eerste herhaalde hij hiermee de claim die hij gedaan had met de uitspraak in zijn vorige leven Sai Baba van Shirdi te zijn geweest, nl. te behoren tot een Brahmin-kaste. Dat is de hoogste kaste in India waar alle wijzen en goeroes uit voortkomen, terwijl Baba geboren is in de Raju-lijn, een veel lagere kaste. Ten tweede bracht hij zichzelf in direct verband met Shiva, één van de belangrijkste hindoe-goden. Ten derde legde hij uit dat Shiva driemaal geboren zou worden: de eerste keer als Shirdi Sai Baba, de tweede keer als hemzelf en de derde keer, zoals hij later toevoegde, als Prem Sai Baba. Prem Sai Baba zal geboren worden nadat Sathya Sai Baba, volgens eigen zeggen, gestorven zal zijn, en dat is pas in 2021, op 95-jarige leeftijd.

Na dit Gurupurnima festival steeg Sai Baba's aanzien en bekendheid verder. Tempels

werden voor hem gebouwd in Bombay, Hyderabad en Madras. Er trokken Engelsen, Australiërs en Amerikanen naar hem toe. De boeken die van hen over Baba verschenen zorgden tezamen met Baba's reis naar Oost-Afrika ervoor dat hij mondiaal gezien naam begon te maken. En nog altijd lijkt het aantal mensen dat naar hem toegaat toe te nemen. De schatting van de huidige omvang volgelingen, veelal 'devotees' genoemd, loopt flink uiteen.²³ Ruwweg wordt het geschat op 50 miljoen, uit allerlei lagen van de bevolking en verdeeld over de hele wereld, doch het merendeel afkomstig uit India zelf. Het Nederlandse Sathya Sai Baba Nieuws heeft een oplage van circa 2800 bladen; in alle grote steden in ons land worden Sai Baba-erediensten en studie-bijeenkomsten gehouden en jaarlijks reizen groepen naar Puttaparthi om een poos in zijn ashram te verblijven.²⁴

Eén van de redenen waardoor mensen gefascineerd door hem raken, zijn de eerder genoemde wonderen. Door zijn boodschap en vaak in een gevoel van liefde wat men door hem ervaart, verandert dat motief. Het lijkt er werkelijk op zoals Baba gezegd heeft dat zijn wonderen voor menig volgeling in wezen 'visitekaartjes' kaartjes zijn. Het verrichten van buitengewone dingen is gewoon voor zijn natuur, - zegt Sai Baba en geloven de devotees. Hij doet dat eigenlijk alleen omdat men erom vraagt en om mensen tot zich te trekken. Want de werkelijke reden van zijn aanwezigheid op de wereld, zijn missie, is dharma, kosmische orde, op de wereld te herstellen. In India, - en niet alleen daar, maar overal op aarde -, zijn oude menselijk waarden meer en meer in vergetelheid aan het raken. In plaats van eerlijkheid, naastenliefde en discipline is er geweld, corruptie en gebrek aan discipline. Zonder discipline en karakter zullen mens en natie ten onder gaan, zegt Sai Baba, en om die reden moeten oude principes hersteld worden.

Tegelijkertijd wordt in dit verband door sommigen gezegd dat Sai Baba de Kalki-avatar is. Oude vedische geschriften vertellen dat iedere keer wanneer het kwaad welig tiert op aarde, een avatar komt die past bij het ontwikkelingsniveau van de aarde en mensheid op dat moment. De ontwikkeling van de aarde doorloopt een bepaalde, vierfasige cyclus en de Kalki-avatar zou de laatste van een reeks van tien avatars zijn, behorend bij de vierde, en laatste fase van de huidige cyclus, oftewel het Kali-tijdperk. Met de dood van Krishna, een vorige avatar, zou het Kali-tijdperk begonnen zijn. Het is de rampzaligste fase, een periode van zonde, ziekte en verval, maar op het moment dat de aarde daaraan ten onder dreigt te gaan zal, zo lezen de geschriften, de Kalki-avatar komen. Tegelijkertijd zal deze avatar een nieuwe cyclus in beweging zetten, welke dan begint met een 'gouden' tijd, een periode van vrede en voorspoed.

Ofschoon Sai Baba gezegd heeft mensen van allerlei religieuze gezindten te helpen terug te gaan naar oude waarden en normen, en ofschoon zijn logo de symbolen van de andere grote godsdiensten bevat, is de sfeer rondom Sai Baba duidelijk hindoeïstisch gekleurd. Alle moslim-elementen bijv. waarvan verondersteld zou kunnen worden dat hij die zou hebben meegenomen uit zijn leven als Sai Baba van Shirdi, heeft hij laten vallen. Het enig echt herkenbare wat hij van Shirdi Baba nog heeft, is het veelvuldig gebruik van as, - wat hij dan niet uit een dhuni haalt zoals Shirdi Baba deed, maar materialiseert (of tevoorschijn goochelt).

De manier waarop Sai Baba tot dusverre zijn doel voor een belangrijk deel vorm heeft gegeven, is door aandacht aan het onderwijs te schenken. De laatste dertig jaar zijn ruim honderd Sathya Sai Baba lagere en middelbare scholen opgericht. Vrouwencolleges staan in Anantapur (begonnen in 1969), Jaipur (1974) en Bhopal (1975) en een mannencollege in Whitefield (1969), een kleine plaats ongeveer 20 km ten oosten van Bangalore, waar Sai Baba een kleinere, tweede ashram heeft. In 1981 is het Sri Sathya Sai Instituut voor Hoger Leren opgestart in Puttaparthi. Daar is het nu mogelijk om van de kleuterschool tot aan de universiteit volgens de Sai Baba-beginselen les te krijgen. Het houdt in dat naast het gewone, reguliere programma, aandacht besteedt wordt aan de vedische tradities; zgn. harde, westerse wetenschap gaat samen met oosterse spiritualiteit. Men spreekt in dit verband wel over 'gentegreerd', of 'integraal' onderwijs. Het betekent dat gestreefd wordt naar perfectie in de intellectuele, fysieke, spirituele en emotionele facetten van het leven. Discipline speelt daarbij een belangrijke rol.

Een ander thema waar Baba veel aandacht aan geeft is seva, onbaatzuchtige dienstbaarheid. Volgelingen die iets voor de mensheid willen doen, hebben Sathya Sai Seva Organisaties opgericht. Het mondiale hoofdkwartier is gevestigd in Puttaparthi en er zijn meer dan 15.000 centra over de hele wereld, ook op plekken waar totaal geen hindoe-cultuur leeft, o.a. twee in Rusland en één in Iran. In India hebben Sai Seva Organisaties bijv. drinkwaterprojecten uitgevoerd voor Unicef; in Nederland is er een Sai Seva-project voor Kroatië opgezet.

Om bezoekers uit de hele wereld de mogelijkheid te geven Sai Baba te kunnen bezoeken, zijn op het ashramcomplex van Puttaparthi in de loop der jaren een aantal flatgebouwen en grote hallen neergezet waar duizenden mensen kunnen verblijven. Onlangs is Puttaparthi ook voorzien van een landingsbaan zodat verre bezoekers niet de reis van ongeveer drie uur met een bus of auto hoeven te maken. Voorts zijn er een groot auditorium, een planetarium, spiritueel museum, stadion, en een ziekenhuis gebouwd. Het ziekenhuis is gestart in 1965, maar sinds een paar jaar gemoderniseerd en nu kunnen er de modernste hartoperaties uitgevoerd worden.

Veel van de bovenstaande, zeer positieve gegevens kwamen in de IKON-documentaire aan de orde. Zoals duidelijk zal zijn, is de omvang van de projecten die Sai Baba in zijn afgelegen geboortedorp tot stand heeft gebracht, en wat mensen in zijn naam tot dusver gedaan hebben, indrukwekkend. Des te heftiger is wellicht daardoor de controverse die binnen een paar maanden tijd over zijn persoon in Nederland is ontstaan. Als het ware zijn twee uitersten naar voren gekomen: het zeer menslievende wat uit de documentaire en Baba-devotees spreekt, versus het zeer sceptische, tot zelfs bestrijdende wat o.a. Piet Vroon verwoordt. Aan de ene kant staat het geloof in de materialisaties en andere wonderen, aan de andere kant de ernstige twijfel en het geloof dat al Baba's acties op bedrog en eigenbelang zijn gebaseerd.

Het gevolg hiervan is dat gebeurtenissen die de ene dan wel de andere partij in de kaart spelen, verschillend of zelfs tegenstrijdig worden geïnterpreteerd. Sceptici redeneren op basis van bewijsmateriaal waarin Baba zich van trucs heeft bediend, dat hij zich dus in alle instanties van trucs bediend zal hebben.²⁵ Sommige devotees zoeken voor ondermijnende feiten juist een positieve interpretatie en bewandelen dan een tussenweg door te geloven dat Sai Baba soms voorwerpen materialiseert, maar soms ook niet, of soms alles lijkt te weten, maar soms ook fouten maakt. Sai-devotee Wim van Dijk merkte over het - zgn?! - falen van Sai Baba, ook vaak Swami genoemd, op:

"Swami is alwetend en toch komt het vele malen voor dat Hij iets wat iemand tegen hem zegt niet lijkt te begrijpen. Hij laat het de betreffende persoon dan opnieuw uitleggen of wendt zich tot iemand anders om hulp. Soms lijkt Hij zich ook te vergissen of Hij lijkt iets vergeten wat Hij beloofd had. Wanneer Hij zich zo gedraagt herkennen wij in Hem een gewoon menselijk wezen en kunnen wij ons met Hem identificeren. Wanneer Hij Zijn goddelijke eigenschappen verbergt en zich menselijk gedraagt, doet Hij dat dus voor ons. Hij kan het ook zo doen om in ons aanwezige twijfel naar boven te halen en ons zo te dwingen tot zelfonderzoek."²⁶

Voor een scepticus is het beschreven gedrag van Baba juist een bewijs dat Baba nìet alwetend is.²⁷

In feite zijn de visies pro-, anti- en neutraal-Baba door de publiciteit meer gemeengoed geworden. De tegenstrijdigheden van en rondom Baba zijn extremer aan het licht gekomen, want in wezen bestonden ze voordien ook al, zij het meer gevoelsmatig. Degenen die niet in wonderen of iets dergelijks geloven, trokken bij voorbaat Baba's kunsten in twijfel, maar hebben nu troeven in handen gekregen in de vorm van daadwerkelijke bewijzen en namen van mensen die Baba's bedrog trachten aan te tonen.²⁸

Een aantal van deze tegenstrijdigheden komen evenwel nog veel sterker naar voren met het thema sexualiteit.

 

Sai Baba's sexuele toenadering tot jongemannen

Piet Vroon schreef in één van zijn columns: "Voorts circuleert het verhaal dat een thans in Londen wonende man ooit geslachtsgemeenschap met Baba heeft gehad 'als ware hij een vrouw'. Baba is ook herhaaldelijk beticht van het verrichten van homoseksuele handelingen."²⁹ Nader onderzoek toont aan dat deze informatie gehaald is uit het boek Avatar of Night van Tal Brooke³⁰ en een artikel in HP/De Tijd.³¹ Allereerst het verhaal van Brooke.

Tal Brooke is een Amerikaan die eind jaren '60 begin '70 geruime tijd bij Sai Baba verbleef. Baba bestempelde hem, totdat hij uit de gratie viel, enige tijd als zijn 'beste westerse discipel'. In het boek heeft Brooke verslag gedaan van zijn ervaringen in India. Twee passages geven weer wat plaatsvond gedurende twee ontmoetingen waarin Brooke alleen was met Baba; ze illustreren tegelijkertijd de schrijfstijl van het werk.

"Baba sloeg zijn armen om me heen, omhelsde me stevig, en ik dacht na. (...) 'Merk op hoe zijn ademhaling dieper en intenser is geworden. Voel zijn bekken draaien. Waarom moet hij met zijn bekken draaien? Waarom vooral in de streek van de heupen? Per ongeluk? Nee, niet voor iemand die zo bewust is. Ik betwijfel of één detail hem ontgaat. Dan, is dit een vreemde, goddelijke passie die alleen ontmoetingen initieert naar de hogere gebieden, en zou dat een soort van ... wel ... non-speciefieke pan-sexualiteit, of bi-sexualiteit ... of ... of ... ben ik iets ontegenzeglijk zuivers aan het verdraaien in iets dat het niet is, als gevolg van mijn eigen achterdocht en slechtheid?' Maar Baba's bekken bleef lichtjes duwen en draaien van mijn buik af naar beneden. Niet hard maar zachtjes, bijna als had het de zenuwuiteinden van een hand."³²

"Baba reikte uit om we weer te omhelzen, trok me stevig naar zich toe. (...) Baba's zachtjes duwende heup stopte. Opeens ritste zijn hand, met het eenvoudige gemak als dat het een deurknop omdraaide, mijn gulp open en ging zijn hand mijn broek binnen, alsof het exact elke steek van de stof en elke ribbeltje van de rits kende. Toen, als een adder die bij zonsondergang huiswaarts keert, groef de hand in de opening van mijn onderbroek. (...) Baba's heupen bleven bewegen toen hij in een vrij slap orgaan kneep, dat net zoveel zin had te rijzen als het naar een bad vloeibare helium verlangde. Het was bevroren, en zelfs een legioen naakte Arabische vrouwen kon daar op dat moment geen verandering in brengen.

Baba's snelle ademhaling registreerde geen letargie of desinteresse. In mij stelde de stem des reden voor: 'Hij is je hitte-centrum aan het afkoelen, en reinigt je laagste chakra'. Toch zat Roodnek Reden ook aan de andere kant van de tafel en voordat ik kon voorkomen beschamende zinnen te laten ontsnappen, mompelde hij onderhands in mijn gedachten: 'Man, ik hoop dat al dit knijpen zuiverend is, want als het dat niet is, - en het is een vreemde manier van zuivering - je hebt de verkeerde jongeman gekozen. Het zou een stuk eenvoudiger zijn om het ding van buiten mijn broek te bestralen. Ergens lijkt het verkeerd op de manier zoals je het nu doet.'"³³

Een aantal pagina's verderop laat Brooke een ander het verhaal van een 17-jarige genaamd Patrick vertellen. Baba had Patrick uitgenodigd voor een privé-ontmoeting en hem omhelsd net zoals hij bij Brooke gedaan had. Ook 'ontritste' hij Patrick zijn geslachtsdeel. Patrick raakte opgewonden en wat Baba vervolgens gedaan had was voor degene die het vertelde uitermate vreemd. Baba had nl. zijn gewaad opgetrokken en Patricks geslacht in hemzelf gebracht 'als ware hij een vrouw'. Brooke bekent dan: "Ik was tot op het bot verkleumd, en wilde werkelijk niet geloven wat ik hoorde. Het probleem was dat tot op dat moment, ik wist dat het waar was."³⁴ Hij voegt echter direct de zin toe nìet de stap naar geslachtsgemeenschap te hebben gezet. In de epiloog vermeldt Brooke na het verschijnen van de eerste druk reacties te hebben ontvangen van anderen die exact hetzelfde hadden meegemaakt, en om die reden uiteindelijk bij Baba zijn weggegaan.³⁵

Aan het verhaal van Brooke is gerefereerd in een artikel over de Sai Baba-beweging in HP/De Tijd.³⁶ De auteur, Piet van der Eijk, verwees er naar in verband met een interview met de in Londen wonende jongeman, Keith Ord. Ord verbleef in 1990 een aantal maanden in Baba's ashrams in Puttaparthi en Whitefield. Ook hij was door Sai Baba uitgenodigd voor een privé-onderhoud. Van der Eijk citeerde Ord:

"[Het leek of Baba probeerde] mij seksueel op te winden. Hij nam mijn hand en legde het op zijn geslachtsorgaan. Toen merkte ik dat Sai Baba tweeslachtig was: niet dat hij half-vrouw half-man was, geen hermafrodiet, nee, van het ene ogenblik op het andere veranderde hij van man in vrouw, compleet met de geslachtsorganen die daarbij horen. Vraag me niet hoe dat kan, maar ik heb het zo ervaren."³⁷

Ord heeft tweemaal een privé-interview met Sai Baba gehad. Beide keren vroeg Baba hem zijn broek omlaag te trekken en wreef Baba een soort - gematerialiseerde - vloeistof op zijn lid. De tweede keer ervoer Ord Baba's tweeslachtigheid. In beide gevallen heeft Ord géén geslachtsgemeenschap met Sai Baba gehad, (met andere woorden, Vroon heeft waarschijnlijk de feiten van Keith Ord en Patrick met elkaar vermengd).

Ord vertelde voorts in de ashram zelf en later thuis in Londen identieke verhalen van een aantal andere jongemannen vernomen te hebben. En ter alle duidelijkheid, het waren evenals Ord, géén homosexuelen.³⁸ Bovendien herinnerde Ord zich na de eerste privé-ontmoeting dat een vriend van hem, die een paar maanden daarvoor bij Sai Baba was geweest, thuis was gekomen met gelijkluidende verhalen. Die vriend was voorheen een devoot aanhanger van Sai Baba, na terugkomst niet meer. Ord had het toen niet goed begrepen en ook niet willen geloven.³⁹

Behalve de van Brooke en Ord afkomstige berichten zijn er - in Nederland - geen meldingen in het nieuws geweest aangaande Sai Baba's onverwachte sexuele handelingen.⁴⁰

 

Reacties op en verklaringen voor Baba's sexuele handelingen

Bovenstaande gegevens zijn zo extreem dat ze direct uitnodigen tot een niet-serieuze, en eerder in het absurde getrokken reactie. Vroon deed dat door aan de paar zinnen die hij aan de zaak gewijd heeft toe te voegen: "Vooralsnog houden wij het echter op de helaas zo goed als niet toetsbare hypothese dat Baba een (uit Afrika afkomstige) hermafrodiet of iets dergelijks is."⁴¹

Van der Eijk is in zijn verslag neutraal gebleven. Hij legde de kwestie voor aan de voorzitter van het Nederlandse Coördinatie Comité van de stichting Sri Sathya Sai Baba. Deze reageerde: "Dit rare verhaal is ons sinds dat boek van Brooke natuurlijk bekend. Er is met Sai Baba over gesproken en hij heeft er toen zeer laconiek op gereageerd. Toen hem gevraagd werd of hij dit soort laster niet erg vond, was zijn reactie: Praise or blame, it's all the same.' Ofte wel: smaad of eer, het komt op hetzelfde neer."⁴² Uit de manier waarop de devotees de vraag aan Sai Baba gesteld lijken te hebben, - of Sai Baba 'dit soort laster niet erg vond' -, kan afgeleid worden dat men bij voorbaat het verhaal van Brooke niet geloofde.

Ongetwijfeld is deze mening beïnvloed door Brooke's schrijfstijl en door het beeld wat bij devotees leeft over Baba's visie op sexualiteit. Marcel Messing, een Sai-toegewijde, heeft dit als volgt samengevat:

"Zoals vele avatars en goeroes, staat Sai Baba een huwelijk voor waarbij man en vrouw elkaar niet na de eerste de beste moeilijkheid verlaten, maar er ernstig naar streven om spiritualiteit en seksualiteit in overeenstemming met elkaar te brengen om zo de goddelijke liefde te ervaren. Hij wijst een ongeremd uitleven van zintuiglijke verlangens streng af. Daardoor ontstaat immers gebondenheid aan de wereld en het werkelijke levensdoel wordt uit het oog verloren. En op het gebied van de seksualiteit staat hij onthechting voor. (...) Sai Baba zegt over ongebreidelde seksualiteit: 'Voor het najagen van wereldlijke zintuigelijke verlangens, die alle van korte duur zijn, ben je terechtgekomen in een positie die lager is dan die van een dier. Eerlijk gezegd verdient het gedrag van wilde dieren de voorkeur. Wat wilde dieren doen, doen zij uit noodzaak en slechts in een bepaald seizoen. Wat de mens doet, ontsnapt aan reden en seizoen.' Ten aanzien van gezinsplanning staat Sai Baba sadhana voor, of ander gezegd zelfbeheersing en besef van de eigen goddelijkheid. (...) Beperking van seksualiteit dient volgens hem niet van buitenaf te komen, via allerlei hulpmiddelen, maar van binnenuit, vanuit de geest. Seksualiteit dient ook volgens hem uitsluitend voor het verwekken van kinderen."⁴³

Het spanningsveld tussen het beeld waar sexualiteit past binnen het huwelijk en niet op lust doch op onthouding gericht behoort te zijn (men kan zodoende nl. eerder de goddelijkheid in het zelf en de ander ontdekken), en het nieuws van Van der Eijk, riep onder Sai-devotees logischerwijs vragen op.⁴⁴ Men heeft om die reden de in Londen woonachtige Lucas Ralli opgebeld en hem gevraagd eens te gaan praten met Ord. Ralli ontvangt sinds begin jaren '80 in meditatie berichten van Sai Baba,⁴⁵ en na zijn onderhoud met Ord ontsproot wederom een mededeling, welke in het Sathya Sai Baba Nieuws werd gepubliceerd:

"De geruchten en verhalen waar je Mij naar vraagt zijn lichtzinnig, niet ter zake dienend en schromelijk overdreven. Niet een van de genoemde onbetamelijke handelingen heeft ooit plaatsgevonden of zal ooit plaatsvinden. Echter, de verbeeldingskracht van de menselijke geest kent geen grenzen. Nieuwe verhalen en theorieën zullen er altijd in overvloed zijn; negeer ze. (...)

Zij die worden aangetrokken door de duistere kant van het leven zullen daarvan genieten en moeten worden vrijgelaten om hun eigen gang te gaan. Zelfs onder toegewijden, of hen die zich toegewijden noemen, zullen er altijd enkelen zijn die hun eigen weg gaan. Schenk daaraan geen enkele aandacht. Richt al je inspanningen op het verspreiden van de waarheid."⁴⁶

Ondanks Ords oprechte getuigenis ontkende Ralli's innerlijke stem het verhaal van Ord. Sterker nog, het werd afgedaan als zijnde pertinente leugens en de aantrekkingskracht der duisternis.

Dezelfde ontkenning is te vinden bij Benjamin Creme. Want net zoals de volgelingen van Sai Baba waren volgelingen van Maitreya, die Sai Baba een warm hart toedragen, onthutst over de berichten van Brooke en Ord. Creme's antwoord:

"Iemand met de kwaliteit van Sai Baba zou nooit bij zulke praktijken betrokken kunnen zijn. Hij is ongelooflijk 'ver' en niets in Hem zou kunnen reageren op de aantrekkingskracht die er van zulke activiteiten uitgaat. Het zijn berichten van horen-zeggen en roddel van velen die tot Zijn ashram aangetrokken zijn. Dit is onvermijdelijk. Velen zijn verrijkt met de ervaring van Zijn aanwezigheid maar er zijn er ook wiens harten gesloten zijn en wiens respons er een is van jaloezie en boosheid. Het is de boom welke de meeste vruchten geeft die de meeste stenen tot zich gegooid krijgt."⁴⁷

Anders gezegd, de berichten over Sai Baba's sexuele handelingen met jongemannen zouden onwaar zijn. Sai Baba is een te hoogstaande figuur om zulke praktijken te verrichten, maar hoge personen worden nu eenmaal door onwetenden besmaad.

De kwestie ontkennen zoals Ralli en Creme gedaan hebben, was voor Tal Brooke natuurlijk onmogelijk. Hij heeft dan ook een andere visie ontwikkeld op het gebeuren zelf en op de figuur Sai Baba.

Voor zijn vertrek naar India was Brooke intensief betrokken bij de 'flower-power', wat hij als de wortels van de New Age-beweging karakteriseert. De ongewone ervaringen met Sai Baba versterkten aanvankelijk Brooke's gevoel een belangrijke spirituele ontwikkeling door te maken. Een ommekeer in die ontwikkeling vond plaats toen hij in aanraking kwam met enkele christenen en door een boek op het idee van een satan gewezen werd. Brooke bekeerde zich tot het christendom. Op grond van het feit dat Sai Baba's verschijning niet strookt met een bepaalde strikte interpretatie van de bijbel welke Brooke zich eigen heeft gemaakt, beschouwt hij Sai Baba als een anti-christ, een duivelse macht; Sai Baba is één van de valse profeten waar in de bijbel voor gewaarschuwd wordt. Brooke opperde de mogelijkheid dat Sai Baba's sexuele handelingen in wezen occulte handelingen zijn,⁴⁸ en zet zich sinds zijn bekering volledig in voor het bestrijden van kwaad in de vorm van Sai Baba en andere Indiase goeroes, profeten als Creme en moderne trends als de New Age beweging.⁴⁹

Anderen die hetzelfde hebben meegemaakt als Ord en Brooke bedachten, net als Brooke deed tot hij christen werd, als verklaring van het gebeuren dat Sai Baba op deze wijze hen, de devotees, hielp om beter op het pad leidend naar 'verlichting' te kunnen blijven. Sexuele energie zou door Baba's handelingen nl. getransformeerd worden tot spirituele energie.

Bij deze interpretatie is het voor een volgeling mogelijk gewoon volgeling te blijven; men stelt geen verdere vragen. Aanvankelijk was Ord deze mening eveneens toegedaan, later trok hij het in twijfel. Want waarom was het fysieke contact noodzakelijk? Waarom zou Sai Baba als hij inderdaad almachtig is, niet een behandeling op afstand kunnen geven? Waarom, als het iets zuivers is wat Baba doet, vroeg hij Ord er niet met anderen over te praten? Waarom zocht Baba toenadering terwijl de ander daar eigenlijk geen prijs op stelde? Het lijkt dan alsof hij misbruik maakt van zijn positie als goeroe; hij overweldigt de devotee die zich nederig voelt ten opzichte van Sai Baba als avatar.

Of is Baba soms gewoon een homosexueel? Maar waarom dan die tweeslachtigheid? Waarom letterlijk die lichamelijke verandering? Om aan te tonen dat hij alles is, zowel mannelijk als vrouwelijk, als het ware symbolisch de dualiteit overstijgend? Maar waarom zijn er dan - tot dusverre - alleen verhalen bekend van contact met mannen? Waarom niet met vrouwen? Omdat vrouwen zo'n transformatie van energie niet nodig zouden hebben? Of omdat Sai Baba in het dagelijkse leven als man beschouwd wordt en praatjes wil voorkomen als zou hij geslachtsgemeenschap hebben met de andere sexe? Praatjes over heterosexueel gedrag kunnen eerder verwacht worden dan praatjes over homosexueel gedrag. Maar hoe strookt dat dan met de sexuele zelfbeheersing die hij voorstaat en geslachtsgemeenschap louter als iets zien ten dienste van de voortplanting?

Dit zijn moeilijke, doch intrigerende vragen. En gemakshalve zijn vragen omtrent de kunst die Sathya Sai Baba kennelijk beheerst om een lichamelijke transformatie tot stand te brengen, buiten beschouwing gelaten!

De kwestie afdoen als een zaak die te privé is en menen dat Sai Baba recht heeft op een stukje privé-leven en dus dat er niet openlijk over gesproken en geschreven behoort te worden, is een houding die volledig voorbij gaat aan de dilemma's waar volgelingen voor komen te staan als ze door Baba sexueel benaderd zijn. Daarnaast heeft Baba zelf er toe aangespoord alles van hem te onderzoeken, aangezien men alleen zo hem (god) tot in finesses zal kunnen doorgronden, - en liefhebben.

De kwestie ontkennen, of als transformatie van energie opvatten, of Sai Baba als een anti-christ beschouwen zoals Brooke doet, zijn stuk voor stuk eenvoudige en zelfs kortzichtige verklaringen. Het is reeds opgemerkt dat het gebeuren ontkennen onmogelijk is voor degenen die Baba's lichamelijke handelingen en geslachtsverandering ervaren hebben, of voor degenen die het relaas van Ord en Brooke geloven. De zaak als energie-omzetting zien is te eenvoudig gezien de bovenstaande vragen welke dan onbeantwoord blijven. Baba als een valse profeet bestempelen is ook te simpel aangezien over het thema anti-christ in de loop der tijd de nodige interpretaties zijn verschenen. Er zijn teveel verschillende ideeën in omloop om een goed beeld te krijgen van wat in de bijbel de betekenis is van een of de anti-christ, zodat een kort ja of nee tegen het idee van Sai als een duivelse macht onzorgvuldig zou zijn.⁵⁰

Op zich zou het interessant zijn het thema anti-christ verder uit te werken en te ontdekken wat voor beelden, of wisselwerkingen ontstaan tussen een bepaalde theorie over, of interpretatie van de anti-christ en Sai Baba. Uit de moeite die sommige devotees genomen hebben om Baba als satan ter sprake te brengen, kan afgeleid worden dat men deze optie in ieder geval wel serieus heeft genomen.⁵¹ De lijn om Sathya Sai Baba als satan te ontrafelen en te zien wat voor verschillende stellingnamen het oplevert, wordt hier echter niet gevolgd. De reden hiervoor is dat vanuit mythologisch-sociologische invalshoek ook het één en ander gezegd kan worden wat de moeite waard is in verband met tegenstellingen van en rondom Sai Baba en sexualiteit.

Overigens wordt nog opgemerkt dat behalve de tot nu toe behandelde informatie, - voor zover het de auteur bekend is -, nergens gerefereerd wordt aan het verhaal van Brooke, op één werk na.⁵² In een voetnoot legde prof. Erlendur Haraldsson uit dat alle boeken over Sai Baba devotioneel van aard zijn en daardoor een bepaalde objectiviteit ten aanzien van Sai Baba's paranormale gaven missen. Brooke, volgens Haraldsson "een religieuze enthousiasteling," valt in dit verband op omdat hij de paranormale verschijnselen bij Baba geen moment in twijfel trekt, maar hem wel beschuldigt van homosexualiteit en beweert dat Baba een anti-christ is.

 

Een mythologisch-sociologische verklaring

Goeroe cults zijn in India altijd al een prominent verschijnsel geweest, schreef Deborah Swallow in het blad Modern Asian Studies.⁵³ Gezien de opmerkelijke wonderen die over Sri Sathya Sai Baba de ronde doen, is het niet verwonderlijk dat rondom zijn figuur gedurende de laatste decennia een cultus is gegroeid. Maar waarom, vroeg Swallow zich af, heeft Sai Baba een connectie gezocht met Shirdi Sai Baba, en vanwaar zijn uitspraak een incarnatie van de god Shiva te zijn? En wat is de oorzaak van het feit dat de groep om Sathya Sai Baba heen zo enorm groot is geworden? In het artikel kwam Swallow tot de volgende analyse.

De claim van Sai Baba in zijn vorige leven Sai Baba van Shirdi te zijn geweest, bracht een aantal consequenties met zich mee. Allereerst oefende die naam aantrekkingskracht uit op mensen die Shirdi Baba als hun goeroe hadden. Doordat Sathya Baba hen herkende en details wist die niemand anders dan Shirdi Baba en de devotee konden weten, 'bewees' hij inderdaad een nieuwe leermeester te zijn. Door de voorspelling nog een derde keer te zullen verschijnen als Prem Sai Baba, vermijdt Sathya Baba bovendien eventuele strijd tussen mensen die hem op zouden kunnen volgen. Daarnaast creëerde hij, hoe vaag dan ook, een afstammingslijn naar de sociale kaste waar alle goeroes en heiligen uit voortkomen. Enerzijds biedt de lijn met Shirdi Baba een vertakking naar Kabir, een moslim-hindoe heilige uit de 15e eeuw, anderzijds biedt het aansluiting met de zgn. Saivite asceten. Sai Baba van Shirdi had op basis van de dhuni, het brandend houden van een vuur, en het gebruik van de as uit de dhuni, een connectie met de Saivite yogis, welke Sathya Sai Baba door zijn veelvuldig gebruik van vibhuti automatisch over heeft genomen. Omdat de Saivite asceten Shiva als centrale god hebben, baande Sai Baba hiermee tegelijkertijd de weg vrij voor zijn volgende uitspraak, een incarnatie van Shiva te zijn.

Laat-Indiase en Europese teksten over de hindoe-mythologie kennen het absolute waaruit alles ontstaan is, - en nog steeds uit ontstaat -, drie aspecten toe. Zij worden verbeeld door de drie goden Brahma, de schepper, Vishnu, de beschermer of bewaarder en Shiva, de vernietiger. Het paradoxale van Shiva is echter dat op het moment dat hij de kracht van vernietiging toont, eveneens de kracht van creatie laat zien. Dood en destructie zijn de twee voorwaarden voor schepping, oftewel wedergeboorte. In de natuur uit zich dit in seizoenswisselingen, bij de mens als het idee der reïncarnatie. Shiva is dus zowel de brenger van de dood als die van de creatie. As, of het gebruik ervan, symboliseert de stof waar alles uit ontspringt en tot terugkeert. Op zich bevat de kringloop van leven en dood ook iets paradoxaals: eindigheid bestaat in de zin dat na leven de dood volgt, maar als na de dood altijd weer leven komt, resulteert dat op een zekere manier in oneindigheid.

De twee polaire beelden waarin Shiva wordt uitgedrukt zijn de verhevenste asceet en de opperste geliefde, of de wellustige yogi. Hij wordt aanbeden in de vorm van de lingam, het rechte, fallische symbool geplaatst in de yoni, de vertegenwoordiging van het vrouwelijk orgaan. Zowel asceten als gewone burgers aanbidden Shiva. De eersten vanwege de wens bevrijd te worden uit het rad der wedergeboorte, de laatsten vanwege het aspect van vruchtbaarheid en gezondheid waar Shiva voor staat. Een andere manier om de tegenstelling uit te drukken is in Shiva-Shakti. Shakti is de vrouwelijke helft van Shiva, Shiva de mannelijke. Indien man en vrouw beide in een lichaam aanwezig zijn, is er sprake van een androgyne vorm. Wederom is dan het sexuele en ascetische simultaan vertegenwoordigd.

Swallow legde dit alles in relatie tot Sai Baba verder uit. Met het verhaal dat Sathya Sai Baba voor het Gurupurnima festival verlamd was geraakt doordat hij de ziekte van een devotee op zich had genomen, en zichzelf vervolgens genas, symboliseerde Baba in staat te zijn 'kwaad' op zich te nemen èn te transformeren. Hij doet dit bovendien in mythische vorm door het te koppelen aan de saga van Baradwaj. In bewoordingen van Swallow:

"De redenen voor Sathya Sai Baba's aanspraak op het Shiva-schap en het verhaal en de context waarin hij ze introduceert zijn dramatisch bewijs van de kracht van Sathya Sai Baba als de asceet die noch natuurkrachten noch sexualiteit ontkent. Integendeel, hij vervolmaakt ze en wendt ze creatief aan. Anders dan de asceet die onverdroten door moet gaan om in dit leven zijn krachten te verkrijgen, legt Sathya Sai Baba zijn krachten uit als die van god zelf, van wie hij slechts een sterfelijke incarnatie is. Het verhaal dat hij vertelt en de dramatisering ervan, ontleent zijn betekenis aan de positie die het heeft in relatie tot een groter lichaam van de Shiva-mythologie. Deze mythologie onderzoekt de paradox van tegengestelde doelen welke van universeel belang zijn."⁵⁴

Voor Swallow is het fascinerende van Sai Baba de wijze waarop hij mythen in de huidige samenleving nieuwe vormen en betekenis geeft. Gezien de omvang van de problemen waar de wereld voor staat, de diepgewortelde zaken als lijden, zonde, vervuiling, vernietiging en schepping, verlenen de aspecten die de god Shiva zijn toegeschreven, volgens Swallow, de meeste zeggingskracht om een ommekeer in de aftakelende ontwikkeling teweeg te brengen. Door zijn Shiva-claim dan ook sterk te benadrukken, beweert Sai Baba bij machte te zijn de alom aanwezige destructieve krachten op de wereld te kunnen weren en een nieuwe cyclus van creativiteit in werking te kunnen zetten.

In het laatste deel van het artikel wordt uitgelegd hoe het komt dat Sai Baba zo'n grote groep volgelingen over de hele wereld heeft vergaard. Meer sociologische processen zijn daarvoor verantwoordelijk.

Volgens Swallow zijn de mensen die naar Baba trekken afkomstig uit zeer gevarieerde beroepsgroepen en sociale klassen, maar komt het merendeel uit stedelijke omgevingen. Het zijn mensen met eenvoudige banen tot hoog opgeleiden, die allemaal in meer of mindere mate geconfronteerd worden met de fundamenteel sociale en religieuze veranderingen waar India doorheen gaat. Officiëel is India een democratische staat waar iedereen gelijk is, doch velen vinden het ongemakkelijk dat de eeuwenoude sociale orde, het kaste-systeem, aan het verdwijnen is. Beroepen bijv. die vroeger typisch bij een kaste hoorde zijn niet per definitie voor die kaste weggelegd want men heeft meer vrijheid gekregen werk te doen dat beter bij de eigen talenten past.

Doordat mensen zich continu moeten aanpassen aan nieuwe situaties en hieronder de angst leeft of dit alles wel goed kan gaan, is het onvermijdelijk dat er spanningen en crises uit voortvloeien. Geen enkele instantie of instelling houdt zich in India direct met het soort problemen bezig, of kan begeleiding geven bij de problemen waar velen onbewust tegenaan lopen. Sai Baba's uitspraken dat oude waarden en normen aan het vervagen zijn en de wereld in de eindfase van het Kali-tijdperk verkeert, bekrachtigen in wezen de ideeën en gevoelens van velen dat de wereld in verval is geraakt.

Om dezelfde plus een andere reden spreekt Sai Baba mensen uit westerse landen aan. In het westen ontwaakt steeds meer het verlangen naar spiritualiteit. Het besef daagt dat een rationalistische en empirische kijk op de werkelijkheid op een bepaalde manier tekort schiet. Men is bereid open te staan voor mythische verhalen en paranormale verschijnselen. In Sai Baba vinden zoekers een figuur die hun kritieken op het westers denken belichaamt en een figuur die door zijn magische gaven spot met mathematische en fysische wetten.

Behalve de bevestiging welke Sai Baba zijn toehoorders geeft, biedt hij hen een alternatief: de terugkeer naar dharma, de oude vedische tradities. Al is zijn symboliek hindoestisch van aard, bepaalde veel geciteerde uitspraken zijn zeer algemeen en kunnen op iedere cultuur van toepassing zijn. Met andere woorden, het komt niet letterlijk neer op de terugkeer naar oude vedische waarden en normen. Sai Baba beweert dat zijn boodschap voor de gehele mensheid geldt en zijn algemene uitspraken leren dat alle mensen dezelfde afkomst hebben, iedereen stamt nl. af van God; dat er slechts één godsdienst is, die van de liefde; één sociale klasse, die van de mensheid; één taal, de taal van het hart en één god en hij is alomtegenwoordig.⁵⁵ Waar het in de praktijk op neerkomt is dat hij zijn volgelingen raadt gewoon hun dagelijkse taken te blijven uitvoeren. Als ze daarbij devotie ontwikkelen naar hem toe, of god in het algemeen, neemt hij de zorgen van hun schouders en brengt verlichting.

Socioloog Arvind Sharma voegt nog een reden toe waarom Sai Baba als Shiva betekenis heeft voor de Indiase samenleving.⁵⁶ De Indiase cultuur heeft behalve allerlei sociale veranderingen als gevolg van modernisatie, industrialisatie en urbanisatie, te maken met verwestering. De god Vishnu wordt in de oudste mythologische teksten geschetst als een lid van het orthodoxe hindoe-pantheon.⁵⁷ In schril contrast hiermee is Shiva, die begint als een duistere buitenstaander en zich fel afzet tegen de overige goden en de mensheid in haar geheel. Wie anders dan Shiva zou in India, waar het Westen als een buitenaardse invasie binnendringt, geschikt zijn om een rol te spelen in de maatschappij? Voor westerlingen zou dit motief enigszins anders van toepassing kunnen zijn. Voor hen zou een hindoe-god nl. als een binnendringende vreemdeling in de, over het algemeen christelijke, cultuur gezien kunnen worden.

De mythisch-sociologische connectie tussen Sai Baba en de god Shiva is hiermee voor een belangrijk deel uitgelegd. Rest de erotische component van Shiva in relatie te brengen met Sai Baba. Swallow wijst o.m. op Sai Baba's artistieke verschijning in het verleden (Baba danste en zong) en zijn uiterlijk. Baba's voorkomen vertoont eerder vrouwelijke dan mannelijke trekken, en zijn uitstraling is een mengeling van erotiek en ascetisme. Over de wijze waarop Sai Baba het nieuwe tijdperk in gang zal zetten, meent Swallow dat Sathya Sai Baba dit middels eigen rituelen doet, maar dat daarbij "de sexuele beeldspraak verborgen is en aangepast is aan de gevoeligheden van zijn vrij preutse toehoorders."⁵⁸

Middels deze laatste opmerking wordt aannemelijk waarom Sai Baba's sexuele handelingen zoals Brooke en Ord ze naar voren hebben gebracht, grotendeels onder de oppervlakte zijn gebleven: het merendeel van zijn devotees is niet open genoeg om de symboliek te kunnen begrijpen of te accepteren. Totaal onduidelijk is evenwel of Swallow kennis heeft genomen van Sai Baba's handelingen met jongemannen en zijn tweeslachtigheid. Uit de wijze waarop zij Baba als een incarnatie van Shiva heeft geportretteerd, zou afgeleid kunnen worden dat ze het niet meer dan normaal of passend zou vinden dat die gebeurtenissen plaatsvinden. Want Baba toont in de privé-omgeving zijn kant van 'opperste geliefde' en combineert dit bovendien met Shiva-Shakti, de man-vrouw vorm. Baba is letterlijk de levende lingam in de yoni. Aan de buitenwereld toont Baba zijn andere kant, die van 'asceet', van de goeroe die sexualiteit als een functioneel gebeuren uitlegt om als soort te blijven voortbestaan.

 

Laatste beschouwende opmerkingen

Hoe overtuigend en imponerend de analyse van Swallow is over Sathya Sai Baba, - het is nogal wat om hem neer te zetten als een perfect mythologische figuur! -, Sai Baba zou waarschijnlijk Sai Baba niet zijn als hier geen opmerkingen tegenin gebracht konden worden.

De Sai-opponent Basava Premanand plaatste de kritische vraag waarom Sai Baba naast zijn claim Shiva te zijn, ook beweert de Kalki-avatar te zijn.⁵⁹ De Kalki-avatar is nl. een incarnatie van Vishnu, niet Shiva! Het is in de hindoe-mythologie Vishnu die iedere keer wanneer op aarde de orde hersteld moet worden, afdaalt als een avatar. Redenen waarom mensen Sai Baba beschouwen als de Kalki-avatar, zijn gevoed door Baba zelf. Zo heeft hij beweerd Krishna te zijn geweest, de achtste avatar uit de reeks van tien,⁶⁰ en laat hij zich in liedjes toezingen als Krishna, Rama en andere figuren uit de hindoe-mythologie. Beide ashrams, Brindavan in Whitefield en Prasanthi Nilayam in Puttaparthi, staan vol afbeeldingen van hindoe-goden. Twee zuilen bijv. in de tempel in Prasanthi Nilayam zijn versierd met de incarnaties van Vishnu.⁶¹ Verder hebben mensen visioenen gehad waarin ze Baba zagen als één van de andere goden, of als Baba die de verschillende incarnaties van Vishnu aannam en de rij afsloot als de Kalki-avatar.⁶² Het beeld van Sai Baba als de Kalki-incarnatie van Vishnu kwam in Nederland tot uitdrukking in de IKON-documentaire.⁶³ De geschetste samenhang tussen Sai Baba, Krishna en Vishnu werd vervolgens klakkeloos door anderen overgenomen.⁶⁴ Zodoende lijkt de uitspraak van Baba een incarnatie van Shiva te zijn, in ieder geval van het Nederlandse toneel te zijn verdwenen.

Op zich hoeft dit niet problematisch te zijn: als Baba alles is, kan hij tenslotte net zo goed óók Vishnu zijn. Volgens Swallow is het niet meer dan logisch gezien de hindoe-traditie waarin het een echte avatar betaamt te beweren eveneens alle andere goden uit het hindoe-pantheon te zijn. Maar waarom kiest Sai Baba juist voor Shiva èn Vishnu, de twee belangrijkste goden uit de Indiase cultuur? En waarom trekt hij aan de ene kant frappante gelijkenissen tussen hemzelf, i.e. duidelijk onderscheiden aspecten van een hindoe-god zoals de Shiva-Shakti vorm, en ondermijnt hij die connectie door aan de andere kant een tegenover gesteld aspect uit te drukken, zoals de Kalki-avatar van Vishnu? Is dit typisch paradoxaal gedrag wat van Shiva verwacht zou kunnen worden?

Binnen het kader van de hindoe-mythologie is het ongetwijfeld mogelijk allerlei stappen en sprongen te maken waardoor verklaringen gevonden kunnen worden voor Sai Baba's Shiva- en Vishnu-symboliek. Swallow dicht Sai Baba trouwens een typerende Shiva-kwaliteit toe: de kracht om een omwenteling in een maatschappelijk proces teweeg te brengen, i.p.v. een typerende Vishnu-kwaliteit: de kracht om een omwentelingsproces in de maatschappij te ondersteunen. Het lijkt dan of naar verklaringen toegeredeneerd wordt en men kan zich afvragen of dit correct is. Als bovendien de paradoxale Shiva verder terug vertaald wordt naar de dagelijkse werkelijkheid, roept het op zijn minst nog meer weerstand en vragen op. Om bij het onderwerp sexualiteit te blijven het volgende.

Het klinkt wel aardig dat Sai Baba binnen de muren van een privé-vertrek sexuele handelingen verricht met jongemannen (en zijn erotische Shiva belichaamt), en buiten de muren de goegemeente sexuele zelfbeheersing adviseert (de asceet van Shiva uitbeeldt), maar in feite wordt daarmee alleen een mythologisch verhaal geprojecteerd op de dagelijkse realiteit. Het verklaart hoe Sai Baba met zijn gedrag een contradictie creert binnen een devotee zelf, en tussen devotees onderling. Een Sai-toegewijde die Baba's handelingen als lust ervoer, kan het gedrag van zijn goeroe niet rijmen met de afwijzing van lust die zijn goeroe met de mond belijdt. En degene die het gebeuren heeft meegemaakt, of niet heeft meegemaakt maar wel gelooft, kan problemen krijgen met degene die het gebeuren niet gelooft en ontkent. Maar daarmee is Baba wel Shiva, nìet Vishnu, en het lijkt compleet onduidelijk hoe hij door middel van het scheppen van tegenstrijdigheden de kosmische orde tracht te herstellen. Wat beoogt Sai Baba nu werkelijk met zijn Shiva-Vishnu, en/of Shiva-Shakti paradox? Wat voor motieven zou hij kunnen hebben om zo'n goeroe te zijn geworden?

Overigens is de mythologisch-sociologische verklaring op zich nog relatief. Sai Baba kan voor hetzelfde geld beschouwd worden als een 'gewone' goeroe, die een paar karakteristieke, zij het eigenaardige kenmerken vertoont. Op zich is dit niets bijzonders: goeroe cults zijn immers altijd omgeven door voor- en tegenstanders en een groep neutrale mensen. In die zin verschilt Sai Baba niet van bijv. de overleden Baghwan (Osho). Hij werd eveneens gezien als een spirituele meester, reed decadent in dure auto's rond en propageerde vrije sexualiteit, redenen waarom rondom zijn persoon tegengestelde opvattingen hoogtij vierden. In wat voor opzicht zou Sai Baba dan anders zijn?

De controverses omtrent Sai Baba's sexuele gedrag en zijn identificatie met Shiva danwel Vishnu, de tegenwerpingen en vragen die beide thema's oproepen, herhalen in wezen de discussie of Sai Baba al dan niet paranormale gaven bezit, of al dan niet een charlatan is. De één gelooft dat hij voorwerpen materialiseert, de ander trekt het in twijfel of gelooft dat hij de boel bedriegt. Een volgende gelooft dat hij een avatar is en weer een ander vraagt zich af of hij niet meer is dan een gewone goeroe, waar een cultus omheen is gegroeid en waar automatisch tegengestelde meningen over zijn ontstaan. Alle partijen menen bewijzen in handen te hebben, zoeken een verklaring en nemen een standpunt in. Maar tegen elk standpunt kan een volgend argument ingebracht worden, waarop ook weer gereageerd kan worden, enz. enz. Het geheel resulteert in een eindeloos voor-versus-tegen, oftewel welles-nietes debat.

Misschien is het de bedoeling van Sai Baba de mensheid er op deze wijze van te doordringen dat er niet zoiets als goed en kwaad bestaat, dat alles in wezen één is. Of misschien is het de bedoeling van Sai Baba ... Wie zal het zeggen?

 

Persoonlijk nawoord

In plaats van te zoeken naar antwoorden op de vragen wat de motieven van Sai Baba's paradoxale gedrag zouden kunnen zijn, of te zoeken naar de functie(s) die hij in de samenleving vervult, is het mogelijk uit de welles-nietes discussie te ontsnappen door Sai Baba te 'gebruiken' als een figuur aan de hand waarvan men dieper in zichzelf kan kijken. Want waarom dicht iemand Sai Baba de betekenis van een avatar toe? Wat zit erachter als iemand zich druk maakt over het idee dat Sai Baba een oplichter is en mensen een rad voor ogen draait? Welke behoeften worden vervuld of welke zekerheid of rust biedt Sai Baba door te geloven dat hij de Kalki-avatar is? Gelooft men om onderliggende angst dat de wereld ten gronde zal gaan, gerust te kunnen stellen? Is het wellicht eenzelfde soort angst, het idee dat er steeds meer chaos komt op aarde, die mensen beweegt om anderen te waarschuwen voor Sai Baba? Omdat Sai Baba als bedrieger de chaos alleen maar vergroot? Waarom zou het nodig te zijn te debatteren over de vraag of Sai Baba een homosexueel is, of dat hij Shiva-Shakti uitbeeldt?

Het is zeker niet mijn bedoeling hier te propageren dat over deze vragen niet nagedacht en geredetwist zou moeten worden. Waar het me wel om gaat is te ontdekken wat voor nieuwe inzichten naar boven komen als onbewuste drijfveren bewust worden; om de ideeën die men heeft over de werkelijkheid helderder te krijgen. En dat kan in dit geval door geen vragen te stellen als: Is Sai Baba slechts een vreemde snoeshaan, of is hij werkelijk een verlichte meester? Waarom zou hij als een paradox door het leven wandelen? Maar wel door vragen te stellen als: Waarom wil ik weten wat of wie Sai Baba is? Hoe tornt Sai Baba aan mijn bestaanszekerheid? Waardoor voel ik mij ongemakkelijk met zijn paradoxale natuur? Waarom neem ik een bepaald standpunt wel in en een ander standpunt juist niet?

De antwoorden hierop zullen iets zeggen over - onbewuste - gedachten en meningen over goed en kwaad en een kijk op de werkelijkheid. De basisaannames waarmee men naar de werkelijkheid kijkt kleuren de waarneming, en kleuren derhalve de wijze waarop men Sai Baba ziet. Wellicht dat een bewuster beeld van de eigen vooronderstellingen uiteindelijk een genuanceerder, of minder paradoxaal en wellicht daardoor minder controversieel beeld van Sai Baba oplevert, maar in feite is dat onbelangrijk.⁶⁵

Met dank aan Keith Ord en Matthijs van de Meer, voor hun vriendschap en door wie ik geïnspireerd en gestimuleerd werd dit stuk te schrijven. En dank aan Richard Singelenberg en Piet Vroon voor hun commentaar op een eerdere versie.

 

 

Noten

1. Rond 3 januari 1992 zond de NOS de documentaire God woont in India uit, gemaakt door Jan Dorrestein.

2. Ten eerste zijn er de boeken van Sai Baba-volgelingen zelf (o.a. Van Dijk 1991, Hislop 1991, Krystal 1991, Murphet 1990 en 1991, Sandweiss 1992). Daarnaast zijn er algemenere, sfeer-beschrijvende stukken gepubliceerd, zie bijv. Bouman (1991), Veerman (1993) en Wolthuis (1993). Meer en meer komt Sai Baba in artikelen ook indirect naar voren. Bijv. in wat beschouwende stukken van Messing (1992A, 1992B, 1992C, 1993A en 1993B) in het tijdschrift PRANA, een interview met yogalerares Indra Devi in het krantje Korddanser (Nielandt 1993), een artikel over hedendaagse goeroes in het tijdschrift BRES (Methorst 1993), in een boekbespreking over een India-reiziger (Paulzer 1993), of op een foto van twee types van Van Kooten & De Bie (nl. Huub Klop, gebedsgenezer en Dré Kolstee, voetzoolreflextherapeut; Bazen 1993).

3. Kort na het verschijnen van de NOS-documentaire schreef Van der Eijk (1992) een artikel over Sai Baba. Dit riep reactie op om redenen die verderop in aan de orde komen.

4. In een column drie maanden voor zijn reis had Vroon (1992A) vrij neutraal over Sai Baba geschreven. Daarop verscheen een brief negatief ten aanzien van Sai Baba (Nanninga 1992).

Na de reis was er allereerst een column waarin Vroon (1992B) beweerde dat Sai Baba een bedrieger is, gevolgd door een langer artikel. Het is dit artikel dat de gemoederen in beweging heeft gebracht (Vroon 1992C).

5. De lezers Calf, Kuypers & Phaff (1992) stuurden brieven naar de Volkskrant.

6. Vroon (1992D, 1993A en 1993B). Ook in Skepter, een kritisch tijdschrift van Skepsis, een stichting voor wetenschappelijk onderzoek van paranormale verschijnselen, verscheen een stuk van Vroon (1993C). Uit een interview in het Gelders Dagblad blijkt Vroon onbevooroordeeld, - op basis van een paar boeken was hij zelfs positief bevooroordeeld -, naar Sai Baba te zijn toegegaan (De Rek 1993). Alle informatie uit de columns en het artikel is overigens te vinden in een hoofdstuk in zijn boek Toestanden (Vroon 1993F).

7. Van der Brugt-Leenen & Dol (1993) stuurden brieven naar de Volkskrant; Verbrugh (1993) naar Skepter. Zelfs op de ingezonden brieven komt een reactie: "Zouden de ingezonden brieven niet interessanter worden als Piet Vroon zich zou gaan bezig houden met de geestelijke inzichten van Fred Kaps in plaats van met de goocheltrucs van Sai Baba?" (Weerts 1993).

Singelenberg (1993A, 1993B) diende Vroon op wat gedegener wijze van repliek: twee artikelen in plaats van een ingezonden brief. Op één daarvan verscheen weer een reactie (Van den Heuvel 1993).

8. Vroon (1993A).

9. Premanand (1982). Overtuigend inzake het ontkrachten van allerlei bovennatuurlijke verhalen die over Sai Baba de ronde doen, is verder het werk van de Canadees Beyerstein (1992).

10. Zie bijv. de ingezonden brief van Van Solingen-Jilderda (1993). Het geeft kritiek op de documentaire-aankondiging van Kamp (1993).

11. Vroon (1993B).

12. Creme (1980, 1988) en Bremer (1982). Zie over Maitreya ook bijv. Kranenborg (1992:103-107). Hij schreef hierover i.v.m. het Nederlandse medium Zohra Bertrand.

13. Toegewijden van Maitreya hebben Sai Baba hoog in het vaandel staan. Die mening is evenwel voor een belangrijk deel ingegeven door Creme zelf (Creme 1982; 1988:55, 243-244; 1989A, 1989B en 1993). Volgens sommige Maitreya-volgelingen heeft Sai Baba zelf bevestigd verbonden te zijn met Maitreya (I.H. 1985; Verstappen 1983).

Veel Sai Baba-toegewijden hebben geen of weinig notie van Maitreya (en Creme). Men beschouwt Baba als de enige avatar op aarde (zie o.a. Sluizer 1993). In gesprekken die ik gevoerd heb met devotees die op de hoogte zijn van de Maitreya-profetie van Creme, en wie ik de vraag stelde wat hun mening daarover was, kwam als reactie: 'Wat zou ik nog op Maitreya wachten als Baba er al is? Maitreya zou in 1982 in openbaarheid verschijnen en is nog steeds niet verschenen. Sai Baba is al jaren voor iedereen zichtbaar en toegankelijk!'

14. De Graaf (1993). Eigenlijk was de lezer middels een ingezonden brief van Van der Burgt-Leenen (1993), geschreven naar aanleiding van Vroons column (Vroon 1993A) in februari, al op Maitreya gewezen.

15. Anonymus (1993B) en Vreeken (1993B). Opvallend is de gekleurde weergave van Vreeken: "De 67-jarige Sai Baba leidt een cultus met miljoenen aanhangers. Zijn aanspraken op goddelijkheid zet hij kracht bij met het uit het niets materialiseren van heilige as en Seiko-horloges. Een IKON-ploeg raakte zo geïmponeerd door het gegoochel dat de avatar in een dweperige documentaire werd neergezet als de nieuwe Jezus."

Riti & Theodore (1993) hebben in het Indiase blad The Week uitgebreid verslag gedaan over de aanslag. Die versie verschilt enigszins met het nieuws in de Nederlandse kranten. Riti & Theodore schreven dat niet vier maar drie devotees van Sai Baba (ingenieur bij de marine Suresh Prabhu 35 jaar, N. Jagannathan, leverancier van schrijfwaren voor de winkel in de ashram, en student Suresh Kumar), Sai Baba's persoonlijk assistent Radakrishna (45) en leraar Sai Kumar Mahajan hebben omgebracht en de kok Vishnu Bhatt en student Anil Paitley hebben verwond. Prahbu, Jagannathan en Kumar, tezamen met een vierde persoon, student K. Sairam, die hoogstwaarschijnlijk de drie aanvallers was achterna gegaan, zijn door de politie doodgeschoten. De drie zouden het niet op Baba gemunt hebben gehad, maar op Radakrishna. De door de politie gedode Suresh Kumar was Sai Baba's persoonlijk assistent totdat Baba Radakrishna boven hem verkoos. Baba schijnt over het voorval niets anders gezegd te hebben dan dat het om jaloezie en een wraakactie ging.

Thuis bij het brein achter de aanslag, Viraj Prabhu (45), broer van de omgekomen Suresh Prabhu, en hoofd van het Vocational Training Centre in de ashram, zijn grote hoeveelheden cyaankali en explosieven gevonden. Vroon (1993D) vermeldde dat het de bedoeling was om via het drinkwater in de ashram iedereen middels de cyaankali te vergiftigen.

De politie tastte ten tijde van het verschijnen van het artikel van Riti & Theodore nog in het duister over de werkelijke motieven van Viraj Prabhu en de andere drie.

16. Shah (1993).

17. Vroon (1993D), Blank & Gerding (1992) en Nanninga (1993). Het gaat om mevrouw M. Zij is als gevolg van een auto-ongeluk in 1972 blind aan één oog, met het andere kan ze beperkt zien. In 1990 is M. bij Sai Baba geweest. Baba materialiseerde een steen voor haar tijdens een groepsinterview en raadde haar elke dag een bekertje water te drinken waar de steen in heeft gelegen. Aldus doet zij sinds.

De visus (gezichtsscherpte) van mevrouw M. fluctueerde voor haar reis naar India tussen de 0,4 en 0,6 (normaal is het 1,0), na de reis en het drinken van het water, tussen de 0,6 en 0,8. De discussie gaat over het causale verband tussen het drinken van 'steenwater' en haar verbeterde gezichtsvermogen. Volgens Blank & Gerding is sprake van een opmerkelijke verbetering sinds haar bezoek aan Sai Baba en/of het drinken van 'steenwater'. Volgens Nanninga en Vroon kunnen nog veel meer oorzaken in de verbetering een rol hebben gespeeld en kan het bezoek aan Baba, of het moment waarop ze het water is gaan drinken niet aangeduid worden als een scheidslijn.

18. Positief was Kamp (1993); negatief Verdonck (1993).

Dat de documentaire reeds in het nieuws was geweest door de stukken van Vroon, maar ook Schenk (1992), was te zien aan de aankondigingen en besprekingen van de documentaire. Aankondigingen zijn bijv. te vinden in de Volkskrant, het NRC-Handelsblad en de Studio, geschreven door respectievelijk Anonymus (1993A), Kamp (1993) en Kooten (1993). Verdonck (1993) en Waas (1993) voorzagen de film de dag na de uitzending van commentaar. Brico (1993) verwees ernaar in zijn wekelijkse column in het Algemeen Dagblad.

19. Waas (1993).

20. Veel van de nu volgende gegevens over Sathya Sai Baba zijn te vinden in allerlei boeken over Sai Baba, o.a. Haraldsson (1987), Sluizer (1993) Sandweiss (1992) en Swallow (1982).

21. De meeste gegevens over Shirdi Baba zijn afkomstig van White (1972:868), en zijn vaak ook in Sathya Baba literatuur te vinden.

22. Vrij vertaald naar Kasturi (1973: II, 88-9), en geciteerd uit Swallow (1982:136). Volgens Premanand (1982:36) heeft Sai Baba tijdens een lezing in Goa precies het tegenovergestelde beweerd, nl. dat Baba in zijn leven van Shirdi het Shiva-deel van Shiva belichaamde en in zijn leven als Prem Sai Baba het Shakti-deel zal zijn. Ook Sandweiss (1992:113-114) beweerde dat Baba als Shirdi Sai Shiva was en als Prem Sai Shakti zal vertegenwoordigen.

23. Beyerstein (1992:3) schat het aantal op 6 miljoen; Riti & Theodore (1993:31) op 30 miljoen, Sluizer (1993:19) heeft het over 70 miljoen en Van Dijk (1993:30) over "tussen de 50 en 100 miljoen."

24. Het is moeilijk te zeggen hoeveel volgelingen Sai Baba in Nederland heeft. De oplage van het blad en het aantal mensen dat naar Prasanthi Nilayam reist, zijn geen zuivere indicaties voor het aantal devotees. Men kan nl. louter uit nieuwsgierigheid het blad lezen of de reis maken.

25. Op een video-opname valt te zien dat Sai Baba gebruik heeft gemaakt van een truc tijdens de 'materialisatie' van een ketting. Vreeken (1993A) en Vroon (1993A) vermelden dat de Sai Baba-organisatie alles in het werk heeft gesteld om deze opname uit de publiciteit te houden. Aangezien de camara-man een copie had gemaakt zijn de beelden toch in omloop gekomen.

Rob Nanninga, betrokken bij stichting Skepsis (zie noot 6), bedenkt bij voorbaat dingen die het paranormale normaal verklaren. Vroon (1992A, 1993F) schreef voor zijn reis naar India met instemming het boek van Haraldsson (1987) te hebben gelezen, maar na bedrog van Baba gezien en erover gehoord te hebben, heeft hij zijn mening over het boek gewijzigd.

26. Van Dijk (1991:58).

27. Zie bijv. Beyerstein (1992:6-11).

28. Zie noot 25, en denk aan Premanand (1982), Beyerstein (1992) en Piet Vroon.

29. Citaat uit Vroon (1993C:9). Bijna hetzelfde staat in zijn column (Vroon 1993A). Een niet geciteerd stukje van de zin vermeldt dat Sai Baba ook beticht is van sexuele handelingen bij kinderen. Dat heb ik echter niet in literatuur kunnen achterhalen en derhalve buiten beschouwing gelaten.

30. Brooke (1984). In Bres heeft een boekbespreking gestaan (Vinkenoog 1991).

31. Van der Eijk (1992).

32. Brooke (1984:100); eigen vertaling.

33. Brooke (1984:124, 126); eigen vertaling.

34. Brooke (1984:329); eigen vertaling.

35. Brooke (1984:390-391).

36. Van der Eijk (1992) heeft Avatar of night niet zelf gelezen, maar gebruik gemaakt van de boekbespreking van Vinkenoog (1991).

37. Van der Eijk (1992:50). De eerste zin van het citaat luidt: "Onverhoeds trok Baba mijn broek naar beneden en probeerde hij" enz. Dit is onjuist weergegeven. Er was iets overrompelends in Baba's gedrag, maar hij heeft allebei de keren niet Ords broek omlaag getrokken, doch gevraagd of Ord dat zelf wilde doen.

38. Auteur van dit artikel, ikzelf, was in India bij Sai Baba in de periode dat Keith Ord daar aanwezig was. Ik was één van de eersten aan wie Keith zijn verhaal vertelde, en heb samen met hem de ervaringen van een paar andere jongemannen gehoord. Zonder bekend te zijn met het boek van Tal Brooke en vaak zonder dat men het van elkaar wist, vonden deze gebeurtenissen plaats.

39. Persoonlijke informatie: Na terugkeer sprak de vriend niet meer over Sai Baba als zijnde een avatar, een godmens, en was hij verward. Korte tijd nadien heeft men hem dood op bed aangetroffen. Het was onduidelijk of hij gestorven was door zelfmoord of iets anders. Men vond hem na twee dagen, zonder sporen die op suicide leken. Vreemd genoeg bevond het lichaam zich reeds in een staat van ontbinding die leek op twee weken in plaats van twee dagen. Het is volledig onduidelijk of zijn verblijf bij Sai Baba en de sexuele ervaringen met Sai Baba en zijn dood aan elkaar gerelateerd zijn.

Als tegenhanger van dit negatieve verhaal: uit betrouwbare bron heb ik het verhaal vernomen van een man die ook door Sai Baba was benaderd zoals Brooke en Ord. Deze persoon was door de ervaring uiteindelijk van een intens sexueel probleem afgeholpen.

40. Volgens Premanand (1982:37) hebben rond 1960 veel artikelen in Indiase bladen gestaan die sexueel georienteerd waren. Wat die berichten inhielden werd niet vermeld en heb ik niet kunnen achterhalen.

41. Vroon (1993C:9). De sfeer van de boekbespreking van Avatar of night van Vinkenoog (1991) is doordrenkt van een soortgelijk ongeloof welke uit Vroons tekst spreekt.

42. Van der Eijk (1992:50).

43. Messing (1993:74). Hij heeft gebruik gemaakt van Van Dijk (1991:223-226).

44. Zie noot 3. Het was de informatie over Ord en Brooke die de gemoederen over Sai Baba in januari '92 in beweging bracht, maar dan vnl. onder devotees.

45. Tijdens een gesprek met Sai Baba heeft Ralli gevraagd of die berichten die hij in meditatie ontvangt inderdaad van hem, Sai Baba, komen. Baba heeft hierop bevestigend geantwoord (Ralli 1987:11).

In Nederland zijn ook mensen die beweren berichten door te krijgen van Sai Baba. Eén van hen is de in 1992 overleden oude dame Cor Vos-Hoekstra (1992). Zij ontving de boodschappen middels het 'kruis en bord' en is daarmee een paar maanden voor haar overlijden in het NCRV-programma De Stoel geweest.

Sandweiss (1975:225) heeft een citaat van Sai Baba vermeld waarin Sai Baba zegt nooit anderen als medium te zullen gebruiken: "Er zijn sommigen ... die beweren dat ik door hen heen spreek of handel! Neem dit van mij aan, ik ben niet geneigd tot dergelijke absurditeiten! Ik gebruik geen anderen als mijn mediums; dat heb ik niet nodig." Sommige Sai-devotees nemen dit als waarheid aan en geloven dan ook niet dat de boodschappen van Ralli en Vos werkelijk door hun goeroe geïnspireerd zijn. Anders gezegd, over dit verschijnsel bestaat tussen volgelingen onderling geen eenduidigheid.

46. Ralli (1992).

47. Creme (1992); eigen vertaling.

48. Brooke (1986 en 1989). Ondanks, of misschien juist dankzij, zijn enorme, streng christelijke bewogenheid, getuigt Brooke van grondige kennis inzake de New Age beweging in de ruimste zin van het woord.

49. Brooke (1984:331-332). Van sperma wordt in magische kringen wel gezegd dat het een zeer sterk middel is waaraan men krachten kan ontlenen. Sai Baba zou het sperma dat hij aan jongemannen onttrekt gebruiken voor zijn eigen doeleinden.

50. Om maar eens drie uitersten te noemen: Pyrse (1992), Steiner (1989) en Quispel (1979).

51. Lees bijv. Van Dijk (1991:66-67), Ganapati (1984:16) en Sandweiss (1992:204). Deze Sai-toegewijden concluderen - natuurlijk - dat Sai Baba geen satan is.

Creme (1980:98-100, 1989B:31 en 1993) heeft ten aanzien van het onderwerp valse profeet in relatie tot Maitreya (en Sai Baba) ook uitspraken gedaan. Sluizer (1993:96, 107, 121, 130-131, 141) heeft in een aantal interviews met Nederlandse deskundigen het onderwerp of Sai Baba een valse profeet zou kunnen zijn ter berde gebracht.

52. Haraldsson (1987:61). Haraldsson (1987:204) vermeldt daarnaast dat Sai Baba in een brief van homosexualiteit werd beticht, doch geeft geen details.

53. Alles wat nu volgt is afkomstig van Swallow (1982), maar het stuk over de Vishnu- en Shiva-mythologie is ook te vinden bij O'Flaherty (1993:20-29) en Whittaker (1992:60-65, 71-72).

54. Swallow (1982:145); eigen vertaling.

55. Anonymus (1990:2) en Sluizer (1993:14).

56. Sharma (1991:230).

57. Zie ook O'Flaherty (1993:26).

58. Swallow (1982:151); eigen vertaling.

59. Premanand (1982:63-64).

60. Hislop (1991:72).

61. Anonymus (1990:13-17).

62. Zie bijv. Ganapati (1985:209), Haraldsson (1987:117) en Hislop (1991:71).

63. Sluizer (1993:34-35) schreef in het boek behorend bij de IKON-documentaire, omzichtig dat er devotees zijn die geloven dat Sai Baba de Kalki-avatar is en dus een incarnatie van Vishnu. In één zin wordt vermeld dat Sai Baba zelf ook gezegd heeft de Kalki-avatar te zijn.

64. Anonymus (1993A), Kamp (1993) en Van Kooten (1993).

65. Wat mijzelf betreft kan ik alleen bekennen dat Sai Baba me heel fundamenteel wat doet en dat ik hem in al zijn tegenstrijdigheid uitermate fascinerend vind. Maar of hij daarmee voor mij ook de nieuwe Jezus, Boeddha of Krishna is, de Kalki-avatar? Nee, die vraag kan ik op dit moment niet bevestigend beantwoorden. En ondanks mijn fascinatie beschouw ik mezelf zeker niet als een Sai Baba-volgeling.

 

 

Literatuur

Anonymus

1990 Prasanthi Nilayam - Brindavan. Information booklet. Madras: Sri Sathya Sai Books and Publications Trust.

1993A IKON en Sai Baba - Kuifje in wonderland. In de Volkskrant van 6 mei.

1993B Sai Baba. In Trouw van 8 juni.